यकृत म्हणजे काय?
शरीरातील सर्वात मोठा आणि गुंतागुंतीचा घन अवयव, यकृत अनेक महत्त्वाची कामे करतो. यकृत पोटाच्या वरच्या उजव्या भागात डायाफ्रामच्या अगदी खाली स्थित असते आणि प्रौढांमध्ये त्याचे वजन सुमारे १.४ किलो असते. यकृत शरीराच्या मध्यरेषेला ओलांडते आणि वरच्या पोटाचा बराचसा भाग व्यापते. मोठा उजवा लोब आणि लहान डावा लोब हे यकृत बनवणारे दोन अतिरिक्त लोब आहेत. पार्श्व आणि मध्यवर्ती लोब हे लहान डाव्या लोबचे दोन अतिरिक्त विभाग आहेत.
यकृताचा कर्करोग: ते काय आहे?
प्राथमिक यकृत कार्सिनोमाचा सर्वात प्रचलित प्रकार म्हणजे यकृताचा कर्करोग, ज्याला कधीकधी हेपेटोसेल्युलर कार्सिनोमा (HCC) म्हणतात, जो यकृताच्या पेशींमध्ये विकसित होतो. यकृताचा प्राथमिक कार्सिनोमा हा कर्करोगाचा एक प्रकार म्हणून परिभाषित केला जातो जो यकृतामध्ये उद्भवतो आणि शरीराच्या इतर भागांमध्ये पसरत नाही.
जेव्हा सामान्य यकृत पेशी अनियंत्रित प्रसार आणि ट्यूमर निर्मितीसाठी पुरेसे अनुवांशिक विकृती गोळा करतात, तेव्हा यकृताचा कर्करोग होतो. यकृताच्या पेशींमध्ये कर्करोगजन्य उत्परिवर्तन होण्याची अनेक कारणे आहेत, ज्यात हे समाविष्ट आहे: १) विषाणूंमुळे होणारे हिपॅटायटीस, विशेषतः हिपॅटायटीस बी आणि सी. २) यकृताचा सिरोसिस. ३) नॉन-अल्कोहोलिक स्टीटोहेपेटायटीस (NASH) किंवा नॉन-अल्कोहोलिक फॅटी लिव्हर रोग (NAFLD). ४) अल्कोहोलचा गैरवापर. ५) अल्फाटॉक्सिन्स (विशिष्ट बुरशींमुळे निर्माण होणारे विषारी रसायने). ६) अनुवांशिक उत्परिवर्तन ज्यामुळे वारसा मिळालेले यकृत रोग होतात.
यकृताच्या कर्करोगाची कारणे
जुनाट विषाणूजन्य संसर्ग हे यकृताच्या कर्करोगाच्या अनेक जोखीम घटकांपैकी एक आहे, तसेच यकृताच्या विकार देखील आहेत. यकृताच्या कर्करोगाची काही मुख्य कारणे खालीलप्रमाणे आहेत: –
१) हिपॅटायटीस बी विषाणू (HBV) तीव्रता: संसर्ग
भारतासह जागतिक स्तरावर यकृताच्या कर्करोगाचे एक मुख्य कारण म्हणजे दीर्घकालीन HBV संसर्ग. हिपॅटायटीस बी विषाणूमुळे होणारी दीर्घकालीन जळजळ आणि यकृताच्या पेशींचे पुढील नुकसान यामुळे कर्करोगाचा विकास होऊ शकतो.
२) क्रॉनिक हिपॅटायटीस सी विषाणू (HCV):
यकृताच्या कर्करोगाच्या वाढीव जोखमीचे हे गंभीर कारण देखील चिंतेचे आहे. हिपॅटायटीस सी विषाणूच्या संसर्गामुळे सिरोसिस (चट्टे) आणि दीर्घकालीन यकृताचा दाह होतो, ज्यामुळे काही प्रकरणांमध्ये यकृताचा कर्करोग होतो.
३) अल्कोहोल आणि यकृताचा कर्करोग:
एक संबंध दीर्घकालीन, जास्त प्रमाणात मद्यपान केल्याने यकृताच्या कर्करोगाचा धोका वाढतो आणि यकृताचा सिरोसिस होऊ शकतो. अल्कोहोलच्या गैरवापरामुळे ज्यांना आधीच क्रॉनिक हिपॅटायटीस बी, हिपॅटायटीस सी, नॉन-अल्कोहोलिक फॅटी लिव्हर डिसीज (NAFLD) किंवा नॉन-अल्कोहोलिक स्टीटिओ-हेपेटायटीस (NASH स्थिती) आहे अशा लोकांमध्ये यकृताचा कर्करोग होण्याची शक्यता वाढू शकते.
४) नॉन-अल्कोहोलिक स्टीटिओ-हेपेटायटीस (NASH) आणि नॉन-अल्कोहोलिक फॅटी लिव्हर डिसीज (NAFLD):
NASH आणि NALD हे दोन्ही यकृतामध्ये जास्त प्रमाणात चरबी जमा झाल्यामुळे होतात, ज्यामुळे जळजळ आणि यकृत सिरोसिस देखील होतो. लिव्हर सिरोसिसच्या विकासामुळे यकृताचा कर्करोग होण्याची शक्यता वाढते.
लठ्ठपणा, टाइप २ मधुमेह, धूम्रपान, अल्फा-१ अँटीट्रिप्सिनची कमतरता असे काही अनुवांशिक आजार आणि हेमोक्रोमॅटोसिस आणि विल्सन रोग सारखे रक्त विकार हे यकृताच्या कर्करोगासाठी इतर ज्ञात जोखीम घटक आहेत.
यकृताच्या कर्करोगाची लक्षणे/यकृताच्या कर्करोगाची लक्षणे
यकृताच्या कर्करोगाचे दुसरे नाव, यकृताच्या कर्करोगाचे विविध लक्षणे दिसून येतात. कर्करोगाच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात कोणतीही लक्षणे दिसत नाहीत हे सर्वमान्य आहे, परंतु जसजसे तो पुढे जातो तसतसे लक्षणे स्पष्ट होऊ शकतात. खालील लक्षणे आहेत:
१) पोटदुखी: उजव्या वरच्या ओटीपोटात वेदना किंवा अस्वस्थता जी कालांतराने वाढत जाते आणि मानक उपचारांनीही ती दूर होत नाही.
२) कावीळ: यकृताच्या कर्करोगाच्या सर्वात सामान्य लक्षणांपैकी एक म्हणजे कावीळ, जी त्वचा आणि डोळे पिवळे होणे म्हणून प्रकट होते.
३) अस्पष्ट वजन कमी होणे: वजन कमी करण्याचा कोणताही प्रयत्न किंवा हेतू नसतानाही हळूहळू वजन कमी होते.
४) पोटाची सूज: जलोदर, ओटीपोटात द्रव जमा होणे, हे यकृताच्या कर्करोगाचे लक्षण आहे. परिणामी पोट हळूहळू फुगते.
५) उजव्या वरच्या ओटीपोटात किंवा वाढलेल्या यकृतात स्पष्ट वस्तुमान जाणवणे.
यकृताच्या कर्करोगाच्या अनेक अतिरिक्त लक्षणांमध्ये आतड्यांच्या सवयींमध्ये बदल, भूक न लागणे, अशक्तपणा आणि थकवा यांचा समावेश आहे. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, तुम्हाला हे माहित असले पाहिजे की विशिष्ट लक्षण नेहमीच यकृताच्या कर्करोगाचे संकेत देत नाही. जर तुम्हाला कोणत्याही अतिरिक्त मार्गदर्शनाची आवश्यकता असेल तर कृपया तुमच्या आरोग्यसेवा व्यावसायिकांशी संपर्क साधा.
यकृताच्या कर्करोगासाठी आयुर्वेदिक उपचार
कर्करोगाचे कारण शोधणे हे आयुर्वेदिक उपचारांचे प्राथमिक उद्दिष्ट आहे आणि आयुर्वेदिक उपचारांचे दोन मुख्य प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:
१) यकृताच्या कर्करोगासाठी हर्बल औषधे
२) यकृताच्या कर्करोगासाठी पंचकर्म किंवा डिटॉक्सिफिकेशन थेरपी

१) यकृताच्या कर्करोगात भूमिमलकी किंवा फिलॅन्थस निरुरी:
फिलॅन्थस निरुरी, ज्याला भूमिमलकी म्हणूनही ओळखले जाते, त्यात अनेक जैविक सक्रिय पदार्थ असतात ज्यात कर्करोगविरोधी गुणधर्म असतात. एपोप्टोसिसद्वारे, ते कर्करोगाच्या पेशी मरतात आणि त्यांची वाढ थांबवून, ते कर्करोगाचा प्रसार आणि प्रसार थांबवते.
२) यकृताच्या कर्करोगाच्या रुग्णांमध्ये ताम्र भस्म
आयुर्वेदिक चिकित्सकांसाठी सर्वात महत्वाच्या औषधांपैकी एक म्हणजे ताम्र भस्म, ज्याला सामान्यतः जळलेला तांबे म्हणून ओळखले जाते. आयुर्वेदिक ग्रंथांनुसार, ताम्र भस्म विविध प्रकारे तयार करता येते. आयुर्वेदात उल्लेख केलेल्या सर्वात महत्त्वाच्या धातूच्या भस्मांपैकी एक म्हणजे ताम्र भस्म, ज्याला जळलेला तांबे म्हणूनही ओळखले जाते, जे विविध आजारांवर उपचार करण्यासाठी वापरले जाते.
यकृताच्या कर्करोगावर उपचार करण्यासाठी आणि कर्करोगाच्या पेशींना एपोप्टोसिस होण्यास मदत करण्यासाठी ताम्र भस्माने त्याची प्रभावीता सिद्ध केली आहे. p53 जनुक नियंत्रित करून, BAX सक्रिय करून आणि Bcl-2 प्रथिने-प्रेरित एपोप्टोसिस रोखून, ताम्र भस्म एपोप्टोसिस निर्माण करते.
3) यकृताच्या कर्करोगाच्या रुग्णांमध्ये विरेचन कर्म किंवा शुद्धीकरण
पंचकर्म अंतर्गत सूचीबद्ध आयुर्वेदिक शुद्धीकरण उपचारांपैकी एक म्हणजे विरेचन कर्म. विरेचन कर्माचे प्राथमिक ध्येय म्हणजे शरीरातील विषारी पदार्थ आणि जास्त दूषित दोष, विशेषतः पित्त दोष काढून टाकणे. विरेचन कर्माचा भाग म्हणून शुद्धीकरण औषधे दिली जातात ज्यामुळे नियंत्रित, सौम्य शुद्धीकरण होते जे हळूहळू स्वतःहून संपते.
विरेचन कर्मामुळे यकृताच्या कर्करोगाच्या रुग्णांना सुधारित पचन आणि पित्त दोष संतुलनाचा फायदा होतो. ते चयापचय देखील सुधारते आणि यकृताच्या कर्करोगाच्या रुग्णांना शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या बरे वाटण्यास मदत करते.
📞 +९१-९८१९२७४६११
तुमचे आरोग्य ही माझी प्राथमिकता आहे आणि एकत्रितपणे आपण एका उज्ज्वल, निरोगी भविष्यासाठी काम करू शकतो.
— डॉ. रवी गुप्ता, एम.डी. (आयुर्वेद)
आयुर्वेद आणि पंचकर्म तज्ञ.
आयुर्वेद कर्करोग सल्लागार.