फुफ्फुसाचा कर्करोग म्हणजे काय?
फुफ्फुसांच्या पेशींमध्ये सुरू होणाऱ्या कर्करोगाच्या एका प्रकाराला फुफ्फुसाचा कर्करोग म्हणतात. भारतात आणि जगभरात हा कर्करोगाच्या सर्वात प्रचलित प्रकारांपैकी एक आहे. इतर कोणत्याही प्रकारच्या कर्करोगापेक्षा फुफ्फुसाच्या कर्करोगाने जास्त लोक मरतात. अनेक अनुवांशिक आणि एपिजेनेटिक असामान्यता फुफ्फुसाच्या कर्करोगाच्या बहु-चरण विकासात योगदान देतात आणि त्यानंतरच्या आण्विक बदलांमुळे शेवटी निरोगी फुफ्फुसाच्या उपकला पेशी कर्करोगाच्या पेशींमध्ये विकसित होतात.
जरी तंबाखूचा वापर सांख्यिकीयदृष्ट्या फुफ्फुसाच्या कर्करोगाचे प्रमुख कारण असले तरी, हे लक्षात ठेवणे महत्त्वाचे आहे की फुफ्फुसाच्या कर्करोगाच्या २०% घटना धूम्रपान न करणाऱ्यांमध्ये किंवा त्यांच्या आयुष्यात १०० पेक्षा कमी सिगारेट ओढणाऱ्यांमध्ये होतात.
फुफ्फुसाच्या कर्करोगावरील जागतिक आकडेवारी
जागतिक आरोग्य संघटनेच्या (WHO) मते, फुफ्फुसाचा कर्करोग हा जागतिक स्तरावर आणि भारतात कर्करोगाचा सर्वात प्रचलित प्रकार आहे. जगभरात नोंदवल्या जाणाऱ्या सर्व कर्करोगाच्या प्रकरणांपैकी हे सुमारे ११.६% आहे. जगभरातील कर्करोगाशी संबंधित सर्व मृत्यूंपैकी फुफ्फुसाचा कर्करोग सुमारे १८.४% आहे, ज्यामुळे तो कर्करोगाशी संबंधित मृत्यूंचे प्रमुख कारण बनतो.
अंदाजानुसार, २०२० मध्ये जगभरात फुफ्फुसाच्या कर्करोगाचे २.२ दशलक्ष रिकॉड केलेले प्रकार आढळले होते आणि हा आजार १.८ दशलक्ष मृत्यूंचे कारण असल्याचे मानले जात होते. तसे, फुफ्फुसाच्या कर्करोगाशी संबंधित मृत्यूंमध्ये कमी आणि मध्यम उत्पन्न असलेल्या लोकांचा वाटा मोठा आहे.
फुफ्फुसांच्या कर्करोगाची कारणे
सिगारेट, सिगार किंवा पाईप्स ओढणे हे फुफ्फुसांच्या कर्करोगाचे मुख्य कारण आहे. फुफ्फुसांच्या कर्करोगाच्या ८५% पेक्षा जास्त प्रकरणे तंबाखूच्या वापरामुळे होतात. तंबाखू जाळल्यावर, विषारी रसायने बाहेर पडतात जी डीएनए तोडतात आणि फुफ्फुसांचा कर्करोग तयार करतात.
फुफ्फुसांच्या कर्करोगात आणखी एक महत्त्वाचा घटक म्हणजे रेडॉन गॅस, एक नैसर्गिकरित्या उद्भवणारा वायू जो पृथ्वीवरून घरांमध्ये आणि संरचनांमध्ये झिरपतो. फुफ्फुसांचा कर्करोग उच्च रेडॉन पातळीच्या दीर्घकाळ संपर्कात राहिल्याने होऊ शकतो. डिझेल एक्झॉस्ट, एस्बेस्टोस, आर्सेनिक आणि इतर धातूंसह विशिष्ट रसायने आणि पदार्थांच्या संपर्कात आल्याने देखील फुफ्फुसांच्या कर्करोगाचा धोका वाढू शकतो हे सामान्यतः ज्ञात आहे.
ज्यांनी कधीही धूम्रपान केले नाही किंवा ज्यांना कधीही स्थापित जोखीम घटक किंवा विषारी पदार्थांचा संपर्क आला नाही त्यांना फुफ्फुसाचा कर्करोग होऊ शकतो. ही प्रकरणे वारशाने मिळालेल्या किंवा मिळवलेल्या अनुवांशिक बदलांमुळे होतात, तर इतर अनेक कारणे आहेत ज्यांसाठी पुढील संशोधन आवश्यक आहे.
फुफ्फुसाच्या कर्करोगाचे एक संकेत किंवा लक्षण
सुरुवातीच्या टप्प्यात कोणतीही लक्षणे नसण्यापासून ते त्याच्या प्रगत टप्प्यात अपंगत्वाच्या लक्षणांपर्यंत, फुफ्फुसाचा कर्करोग लक्षणे विस्तृत श्रेणी प्रदर्शित करू शकतो. आपण फुफ्फुसांच्या कर्करोगाच्या सर्वात सामान्य लक्षणांवर देखील चर्चा करू:
“सतत खोकला” हा शब्द अशा खोकल्याचा संदर्भ देतो जो पारंपारिक उपचारांनीही जात नाही किंवा सुधारत नाही.
१) श्वास लागणे किंवा श्वास लागणे: एखादी व्यक्ती सहजपणे पूर्ण करत असलेली साधी कामे किंवा दैनंदिन नियमित कामे करत असतानाही श्वास घेण्यास त्रास होणे किंवा श्वास लागणे.
२) अस्पष्ट वजन कमी करणे: लवकर वजन कमी करण्याचा प्रयत्न न करताही, अस्पष्ट वजन कमी करणे हे पूर्वी नोंदवलेल्या एकूण वजनाच्या १०% पेक्षा जास्त असते.
३) भूक कमी होणे: पूर्वीइतके अन्न खाण्यास असमर्थता.
४) थुंकीत रक्त: खोकला येणे.
५) अतिरिक्त सामान्य लक्षणांमध्ये थकवा, कर्कशपणा आणि छातीत दुखणे यांचा समावेश आहे.
वर सूचीबद्ध केलेली कोणतीही लक्षणे विविध आजारांमध्ये आढळू शकतात हे लक्षात ठेवणे महत्वाचे आहे, म्हणून आरोग्यसेवा व्यावसायिकांशी बोलणे आवश्यक आहे.
फुफ्फुसांच्या कर्करोगासाठी आयुर्वेदिक उपचार
आयुर्वेद ही एक शतकानुशतके जुनी भारतीय वैद्यकीय प्रणाली आहे जी विविध प्रकारच्या ट्यूमर आणि निओप्लाझम रोखण्याच्या किंवा रोखण्याच्या क्षमतेसाठी ओळखली जाते. जरी समकालीन संशोधक आणि शास्त्रज्ञ आयुर्वेद आणि त्याच्या जीवनशैलीबद्दल अधिक जाणून घेण्यास अधिक रस घेत असले तरी, आयुर्वेदाची तत्त्वे कालातीत आहेत.
कर्करोगाचे मूळ कारण शोधणे आणि त्याची सुरुवात रोखणे ही आयुर्वेदिक विज्ञानाची प्राथमिक उद्दिष्टे आहेत आणि आयुर्वेदिक कर्करोग उपचार तीन मूलभूत श्रेणींमध्ये मोडतात:
अ) तोंडावाटे औषधे.
ब) पंचकर्माशी संबंधित अनेक कर्म.
क) प्राणायाम.
मौखिक औषधे
हर्बल आणि हर्बोमेटॅलिक दोन्ही औषधे असलेल्या विविध आयुर्वेदिक सूत्रांचा शास्त्रांमध्ये उल्लेख आहे. कर्करोगाच्या टप्प्यावर अवलंबून, ही सूत्रे फुफ्फुसांच्या कर्करोगावर उपचार करण्यास किंवा बरे करण्यास मदत करू शकतात.
१) फुफ्फुसांच्या कर्करोगात लांब मिरची किंवा पिप्पली (पाइपर लोंगम):
आयुर्वेदात, पाईपर लोंगम, ज्याला सामान्यतः आधुनिक वापरात लांब मिरची म्हणून संबोधले जाते, त्याला पिप्पली किंवा मगधी असेही म्हणतात. जरी ते मूळचे भारतातील असले तरी, पिप्पाली, ज्याला पाईपर लॉंगम म्हणूनही ओळखले जाते, ते जगभरात आढळते, विशेषतः आशिया, आफ्रिका आणि अनेक पॅसिफिक देशांमध्ये. पाईपर लॉंगमचे चूर्ण आणि उन्हात वाळवलेले फळ, ज्याला लांब मिरची म्हणूनही ओळखले जाते, ते स्वयंपाकात आणि अतिरिक्त आयुर्वेदिक औषध रचनांमध्ये वापरले जाते.
२) फुफ्फुसांच्या कर्करोगात, कांताकरी (सोलानम झांटोकार्पम):
आयुर्वेदात, सोलानम झांटोकार्पम, ज्याला कांताकरी देखील म्हणतात, याला कधीकधी पिवळ्या बेरीड नाईटशेड म्हणून संबोधले जाते आणि ते सोलानेसी कुटुंबातील सदस्य आहे. मूळ भारतातील, कांताकरी ही एक वनस्पती आहे जी आशियामध्ये मुबलक प्रमाणात वाढते. कांताकरी (सोलानम झांटोकार्पम) ची मुळे, पाने आणि फळे आयुर्वेदात ताप, श्वसन आणि जठरांत्रीय आजारांसह विविध आजारांवर उपचार करण्यासाठी वापरली जातात. कांताकरी, ज्याला सोलानम झांटोकार्पम म्हणूनही ओळखले जाते, वेदनाशामक, कर्करोगविरोधी आणि अँटिऑक्सिडंट गुण प्रदर्शित करते.
पंचकर्म
पंचकर्म हे दोन शब्दांपासून बनलेले आहे: १) पंच, ज्याचा अर्थ पाच आहे आणि २) कर्म, ज्याचा अर्थ कृती आहे. परिणामी, पंचकर्म म्हणजे मुळात पाच कर्म किंवा कर्मे, जी शरीर शुद्ध करण्यासाठी किंवा शुद्धीकरण करण्यासाठी वापरली जातात. वामन, विरेचन, बस्ती, रक्तमोक्षण आणि नस्य हे त्यापैकी आहेत.
१) वामन
सध्याच्या उपचारांनुसार, फुफ्फुसाचा कर्करोग लवकर आढळल्यास शस्त्रक्रिया करून गाठी काढून टाकणे हा सर्वोत्तम मार्ग आहे. काही अपरिहार्य शारीरिक स्थानांमुळे किंवा पूर्वी अस्तित्वात असलेल्या हृदयरोगासारख्या इतर सह-विकृतींमुळे गाठी काढून टाकणे शक्य नसल्यास रेडिओथेरपी किंवा केमोथेरपीची योजना आखली जाते. केमोथेरपी किंवा रेडिएशन थेरपीला रुग्णाचा प्रतिसाद सुधारण्यासाठी, उपचार सुरू होण्यापूर्वी वामन कर्माचे वेळापत्रक निश्चित केले पाहिजे.
२) विरेचन
वामन कर्मानंतर, जर रुग्णाला माफी मिळाल्याचे समजले तर कर्करोगाची गाठ काढून टाकली जाईल आणि केमोथेरपी आणि रेडिएशन दिले जाईल. त्यानंतर, आयुर्वेदिक तत्त्वांनुसार, कर्करोग पुन्हा होण्यापासून रोखण्यासाठी आम्ही वर्धमान पिप्पली रसायण किंवा चौसठ पिप्पली रसायण थेरपीची शिफारस करतो. म्हणून, कर्करोग पुन्हा होण्यापासून रोखण्यासाठी रसायण थेरपीची शिफारस करण्यापूर्वी विरेचना थेरपी दिली जाऊ शकते, कारण अग्निदीपन आणि रसायण द्रव्यांचे योग्य शोषण करण्यासाठी कोष्ठ सुधी महत्त्वपूर्ण आहे.
३) प्राणायाम
योगाच्या सर्वात महत्त्वाच्या पैलूंपैकी एक म्हणजे प्राणायाम, जो नियंत्रित श्वास घेण्याच्या पद्धतींचा सराव करतो. श्वास आणि चेतनेचे नियमन करून, प्राणायाम व्यक्तीचे शारीरिक, मानसिक आणि आध्यात्मिक कल्याण सुधारतो.
१) नाडी शोधन प्राणायाम (पर्यायी नाकपुडीचा श्वास) हा योगामध्ये चर्चा केलेल्या अनेक प्रकारच्या प्राणायामांपैकी एक आहे.
२) कवटीचा चमकणारा श्वास, किंवा कपालभाती प्राणायाम.
३) मधमाशीचा श्वास, किंवा भ्रामरी प्राणायाम.
४) विजयी श्वास, किंवा उज्जयी प्राणायाम. प्राणायाम एखाद्या व्यक्तीच्या सामान्य मानसिक आरोग्यास आधार देऊ शकतो, तणावाची पातळी कमी करू शकतो आणि निरोगीपणा वाढवू शकतो.
📞 +९१-९८१९२७४६११
तुमचे आरोग्य ही माझी प्राथमिकता आहे आणि एकत्रितपणे आपण एका उज्ज्वल, निरोगी भविष्यासाठी काम करू शकतो.
— डॉ. रवी गुप्ता, एम.डी. (आयुर्वेद)
आयुर्वेद आणि पंचकर्म तज्ञ.
आयुर्वेद कर्करोग सल्लागार.
